Application of seating system in prevention and control of wheelchair users spinal deformity

پژوهشكده مهندسي و علوم پزشكي جانبازان

گروه پژوهشي تجهيزات پزشكي

مصطفي علامي – دبير گروه پژوهشي تجهيزات پزشكي

پائيز 1382

چكيده : نقص حركتي، محدوديتي فيزيكي است كه بر توانايي ايستادن ، راه رفتن و جابجايي انسان اثر مي گذارد و همانگونه كه بدنبال بسياري از بيماريها و صدمات ظاهر مي شود، خود موجب شكل گيري عوارض ثانويه و        ناتواني هاي متعددي در فرد مي شود. دفورميتي هاي ستون فقرات اغلب به عنوان يكي از عوارض ثانويه پس از نقص حركتي گزارش شده است. ويلچر سواران ، گروهي از افراد مبتلا به نقص حركتي مي باشند كه وسيله اصلي تأمين كننده استقلال حركتي آنها ويلچر مي باشد و زمان بيشتري را نسبت به افراد سالم در وضعيت نشسته سپري مي نمايند و در معرض ابتلا به انواع دفورميتي هاي ستون فقرات مي باشند لذا تمامي  افرادي كه از ويلچر استفاده مي نمايند به سيستم حمايت كننده از وضعيت بدن نياز دارند. ساده ترين شكل اين سيستم از يك تكيه گاه پشت صاف و مستقيم و جايگاه نشستن صاف تشكيل مي شود و افراديكه در معرض دفورميتي هاي ستون فقرات و اندامهاي تحتاني مي باشند به سيستم حمايتي بيشتري نياز دارند.

در اين مقاله ضمن ضمن معرفي سيستم هاي نشيمنگاهي ساده و پيشرفته كه كاربرد آنها خصوصاً در كودكان ويلچر سوار توسعه يافته است به نكات ايمني استفاده از آنها پرداخته مي شود.

كلمات كليدي:‌ويلچر سواران ، سيستم نشيمنگاهي ، دفورميتي ستون فقرات

Keywords: wheelchair users, serating system , spinal deformity

مقدمه :‌

نقص حركتي عموماً متعاقب بروز ضايعه در سيستم حركتي وارتوپديك بدن ظاهر مي شود و همانگونه كه به دنبال بسياري ازبيماريهاوصدمات همچونPulmonry disease, Neuromuscular disease,                        : spinal cord injury, arthritis , cerebral palsy, heart disease و ...بروز مي نمايد،‌خود با توجه به محل، وسعت و شدت آن موجب شكل گيري عوارض ثانويه متعددي در فرد مي شود.

ويلچرها در موارديكه فرد توانايي حركت بااستفاده از وسايل كمكي راه رفتن را ندارد، تنها وسيله اي هستند كه مي توانند بطور اساسي قابليت حركت و عدم وابستگي افراد ناتوان را بهبود بخشند.

دفورميتي هاي ستون فقرات و اندامها،‌به عنوان يكي از عوارض ثانويه پس از نقص حركتي در ويلچر سواران گزارش شده است. در تمامي كودكان زير 10 سال در زمان آغاز فلجي ، دفورميتي هاي ستون فقرات توسعه يافته است و در گروه كودكان مبتلا به Spinal bifida ، بيشترين شيوع وجود دارد و يكي از اهداف توانبخشي در كودكان CP اصلاح و حفظ وضعيت Postural صحيح مي باشد.

با توجه به اينكه ويچلر سواران ، فعاليتهاي روزانه خود را در وضعيت نشسته و برروي ويلچر انجام مي دهند كنترل وضعيت صحيح ستون فقرات برروي ويلچر اهميت بسزايي مي يابد. برهمين اساس جهت اين گروه از معلولين سيستم هاي نشيمنگاهي توسعه يافته است و در حال حاضر در كلينيكهاي توانبخشي اروپا و امريكا متخصصين سيستمهاي نشيمنگاهي به صورت حرفه اي خدمات مطلوبي را به بيماران ارائه مي نمايند.

سيستم هاي نشيمنگاهي : مفهوم نشيمنگاه اختصاصي (Specialized seating) ،‌ اخيرا توسعه يافته است. سيستم هاي Gunnell‌و Mullholland‌ اولين سيستم هايي بودند كه مخصوص كودكان با آسيب Neuromotor ايجاد شدند. Nuancy Mulholand يك فيزيوتراپيست بود كه تئوري سيستم هاي حمايت Postural را براي كودكان CP پيشنهاد نمود. اين نظريه منجر به آزمايشات ديگري درباره منافع درماني Positioning در كودكان شد. تركيب و نحوه قرارگيري و نشستن در يك ويلچر در اواخر سال 1960 موجب ايجاد رشته سيستمهاي نشيمنگاهي شد. مراكز توانبخشي با تيم هاي Broad-base كه داراي متخصصين حرفه اي بودند،‌اولين نقطه آغاز براي تأسيس كلينيك هاي نشيمنگاهي بودند. هر سيستم نشيمنگاهي براي هر فرد به صورت ويژه طراحي و ساخته مي شد و برروي ويلچرهاي موجود قرار مي گرفت هر چند در حال حاضر با پيشرفت تكنولوژي در بسياري از موارد به صورت انبوه توليد مي شوند و جهت هر فرد توسط متخصصين اين سيستم تطابق مي يابند.

در حالت ايده آل وضعيت نشستن ، لگن در وضعيت neutral ، تنه به صورت مستقيم و رانها با Flex حدود 90 و كمي abd‌و بدون چرخش و زانوها با flex حدود 90 مي باشد.

وضعيت لگن از آنجائيكه بر alignment ستون فقرات پشتي و گردني تأثير گذار مي باشد بنابراين به عنوان تكيه گاه اصلي Positioning محسوب مي شود. جهت قرارگيري صحيح لگن مي بايست عرض نشيمنگاه به درستي انتخاب شود. اين عرض با افزودن 5/2 سانتي متر به قطر لگن بدست مي آيد زاويه ران و زانو توسط پزشك تعيين مي گردد. كاربرد كمربند لگني و لوازم مشابه در جلوگيري از وضعيت قوز كرده و همچنين tilt نامناسب در ناحيه لگن و نيز تصحيح آنها كمك مي كند.

ارتفاع پشتي (backrest)‌براساس ميزان كنترل فرد برروي تنه خود مشخص مي شود و هرچه ميزان كنترل كمتر باشد، ارتفاع آن افزايش مي يابد ولي در حالت عادي نبايد ارتفاع آنها از cm 4 پائين تر از زاويه تحتاني استخوان كتف بالاتر باشد. در افراديكه كنترل كمي برروي ثبات طرفي تنه خود دارند،‌پدهاي جانبي به سيستم پستي اضافه مي شود.

پدهاي اسكوليوز مي بايست به گونه اي طراحي شوند كه قابل تنظيم باشند واغلب از نوع                  Wrap- bound مي باشند. ساپورتهاي جانبي و اسكوليوز مي بايست پد گذاري شوند.

Backrest box وسيله اي جهت فراهم آوردن seating‌مناسب در افرادي كه به ساپورت كافيوزي نياز دارند مي باشد كه موجب كاهش قوس كايفوز مي شود.

در افراديكه در حفظ قوس طبيعي ستون مهره ها مشكل دارند، ساپورتهاي كمري كاربرد دارد. در صورتيكه ساپورتهاي كمري به درستي در جاي خود قرار گيرند، فرد مي تواند سر را كاملاً‌روي شانه ها قرار دهد و لگن را در راستاي صحيح آن تقويت نمايد.

سيستم هايي مانند H-strap ، از وضعيت ناحيه شانه و قفسه سينه حمايت مي كنند و به افراد كمك مي نمايند تا بتوانند وضعيت مستقيم بدنشان را حفظ نمايند. اين ساپورتها بايد همواره در ارتباط با ساپورتهاي لگني استفاده شوند.

در موراد حاد،‌افراد به حمايت ناحيه سروگردن نياز دارند كه با توجه به ميزان نياز به حمايت از يك headrest ساده تا انواعي چون winged headrest متفاوت مي باشند. ساپورتهاي سر نبايد به ناحيه تمپورال ، زائده ماستوئيد يا منديبل فشار اعمال نمايند.

نوع ديگري از سيستم هاي نشيمنگاهي ، سيستم هاي contour مي باشد، كه جهت تطبيق با آناتومي و آنتروپومتري شخص قالبگيري و مدل داده مي شوند. هدف از ارائه اين سيتسم ها فراهم آوردن حمايت postural بهينه و كنترل بهتردر كاهش فشار در مناطق زخم فشاري مي باشد.

نوع ديگري از سيستم هاي نشيمنگاهي تشكچه هاي vacuum-based positioning مي باشد كه زمانيكه در آنها خلاء ايجاد نشده است،‌نرم و قابل انعطاف مي باشند و پس از آنكه درمانگر وضعيت مورد نظر و ساپورتهاي لازم را با اين سيستم اعمال نمود، با ايجاد خلاء‌با استفاده از يك پمپ ، سخت مي شوند و به صورت مكرر با وارد كردن هوا و تخليه آن قابل استفاده مي باشند.

در موارديكه نتوان از سيستم هاي فوق جهت ساخت سيستم نشيمنگاهي ويژه استفاده نمود،‌روش ديجيتالي مفيد مي باشد. تكنولوژي shape-sensing و بهره گيري از كامپيوتر در اين طريقه استفاده ميشود ويژگي اصلي و مهم تكنولوژي shape-sensing‌و ساخت به كمك كامپيوتر اين است كه مشكلات ارتوپدي را        مي توان توسط آن گزارش نمود. اطلاعات شخص در كامپيوتر ذخيره مي شود و بدين ترتيب مي توان اين اطلاعات را مجدداً پديدار نمود،‌اصلاح كرد و براي استفاده مجدد در آينده ذخيره نمود.

منابع

       1-Rory A. Cooper, Wheelchair Selection and configuration

     2-Bertram Goldberg & John D. Hsu, Atlas of Orthoses and Assitive Devices

       3-Rosalind Ham & …., Wheelchair Users and Postural Seating

       4-Joseph Goodgold, Rehabilitation Medicine

       5-George Bedbrook, The care and Management of spinal cord injuries

       6-Edu. Search internet

       7-Catalogs of Assistive devices producer

8-    دكتر كاظم احدي ،‌بيماريهاي مفاصل واستخوان

9-    سازمان بهزيستي كشور،‌معاونت توانبخشي ،‌كتاب سمينار آموزش – علمي آسيبهاي نخاعي